Нийгэм
・Нийтэлсэн:
Мэргэн охин
・
2015 09 сар 10
・ 1
Монгол Улсын ардын жүжигчин, төрийн хошой шагналт, хөгжмийн зохиолч Нацагийн Жанцанноровтой эрх зүйн сэдвээр хөөрөлдөв.
-Төр улсыг эрэлхэг цэргүүдээс гадна эрдэм чадалтай хуульчид хамгаалдаг гэж Францын нэгэн төрийн зүтгэлтэн, нэртэй хуульч бичсэн байх юм. Энэ үнэн үү. Үнэн бол Монголын хуульчид эх орноо хэрхэн хамгаалж байгаа бол?
-Энэ үнэн үү гэж асууж байна. Үнэн гэдэг үг нь ч, үйл нь ч харьцангуй ойлголт. Тэгэхээр Монголын хуульчид эх орноо хамгаалж чадаж байна уу гэдэг ойлголт ч харьцангуй ойлголт болж хувирна. Үнэн яагаад харьцангуй байдаг вэ гэхээр бид нийгэм гэж нэг юм байгуулж байна. Байгуулж байгаа тэр нийгэмд нь эрхэм дээд зорилго гэж байна. Тэр эрхэм зорилгоо үнэн гэж ухаарч байх шиг.
Эрхэм зорилгынхоо тухай ярьж байна гэдэг үнэний тухай ярьж байна гэсэн үг. Эдийн баримжаатай ч гэнэ үү, өрсөлдөөний ч гэнэ үү манай нийгмийн үнэн нь юу байна вэ. Чингис хаанаар авч үзье. Өнгөрсөн зуунд Чингис хаан эзлэн түрэмгийлэгч байв. Тэр бол үнэн нь. Чингис хааныг магтсан нь үнэнд нийцэхгүй байх жишээтэй. Өнөөдөр харин Чингис хаан дэлхийг аврагчдын нэг, дэлхийг төгөлдөржүүлэгчдийн нэг, дэлхийг даяаршуулагчдын нэг болсон. Чингис хааныг эзлэн түрэмгийлэгч, харгис нөхөр байсан гэвэл үнэнд нийцэхгүй.
Тэгэхээр үнэн өөрөө харьцангуй байгаа биз.
Бид яг ямар идеал буюу орь хүслэн дээр тулгуурлаж ямар нийгэм байгуулах гээд байгаа юм бэ гэдэгтэй хуульчдыг холбож үзэхээс өөр аргагүй. Манай хуульчид өөрсдийн сонгож авсан парламентат ёсны засаглалтай ийм нийгэмд шударга байж чадаж байна уу, энэ нийгмийнхээ үнэнд нийцэж явж чадаж байна уу гэдгээс их зүйл шалтгаална.
Социализм өөрийн орь хүслэнтэй байсан. Түүнтэй харьцуулах юм бол нэг дүр зураг гарна . Мөн одоогийн капиталист маягийнхтай харьцуулах юм бол бас нэг өөр дүр зураг гарна.
Бид оюун санааны хувьд нэг нийгмээс нөгөөд шилжих шилжилтийн үедээ байна. Хуучин нийгмийн орь хүслэнгээсээ бүрэн салж чадаагүй, шинэ нийгмийн орь хүслэнгээ бүрэн ухаарч чадаагүй яваад байна.
Ийм нөхцөлд хуульчид шилжилтийн үеийн эх орноо хамгаалагчид учраас тэдэнд алдаж байгаа, онож байгаа, болж бүтэж байгаа, болж бүтэхгүй байгаа бүхэн байгаа. Энэ бол дан хуульчид гэлтгүй урлаг соёлынхонд ч, улстөрчдөд ч байгаа зүйл.
Энэ үеийн хүмүүс байгуулах гэж байгаа нийгмийнхээ орь хүслэнд итгэл үнэмшилтэй болсон цагт л шилжилт дуусна. Харин тэр цагт хуульчид эх орноо хэрхэн хамгаалж чадаж байна уу, үгүй юу тухай ярьж болно.
-Төр бол хоосон чанар гэж ярьдаг, хэлдэг. Тэгвэл төрийн мөн чанар нь юу вэ, таныхаар...?
-Төрийн тухай философийн хэд хэдэн том суурь ойлголт байна. Материаллаг зүйл дээр тулгуурласан, хоосон чанар дээр тулгуурласан, суртахуун дээр тулгуурласан гэхчилэн. Философийн утгаар нь асууж байгаа бол би нарийн ширийн юм хэлж чадахгүй.
Аа харин төр гэж юу юм бэ гэдэг тухай бол ярьж болно.Улс гүрэн гэж хил тогтоогдоод ирэхээр хамтаараа ямар нэгэн хэмжээгээр амьдрах хэрэгтэй болно. Оршин тогтнох хэрэгтэй болж байгаа юм. Оршин тогтнохын тулд хоорондоо тоглоомын дүрмээ тохирох хэрэгтэй. Тоглоомын дүрэм дотор хүмүүсийн хуваарь гарч ирнэ.
Шатраар жишээлье л дээ. Би хүү болох юм уу, эсвэл тэрэг, тэмээ болох юм уу гэдгээ тохирох хэрэгтэй. Тэгээд тохирсон, тохирсон зүйлээ л хийнэ. Би хөгжмөө зохиогоод, та сэтгүүлчээ хийгээд амьдрах жишээтэй.
Тэгэхээр төр бол бодитой байгаа зүйл. Бид өөрсдөө бий болгосон зүйл. Төрийн үүрэг тодорхой. Бид бүгд нийлээд ийм орь хүслэнтэйгээр ийм нийгэм рүү явья аа гэсэн тоглоомыг дүрэмжүүлж зохицуулж байгаа үйлчилгээний газар. Нэг үгээр бидний зарц гэж ойлгож болно.
Төрд байгаа хүмүүс бусдад үлгэр болдог, бидний байгуулах гээд байгаа нийгмийн орь хүслэнгийн амьд жишээнүүд байх ёстой. Тийм сайд шиг байх юмсан, УИХ-ын тийм гишүүн шиг байх юмсан, ийм хуульч шиг болох юмсан... гэдэг бодлыг нийгэмд бий болгох ёстой.
Би хэвлэлээр хааяа хашгираад байдаг даа. “Таминь ээ, төрөө барьдаг нь төрөө барья, морио уядаг нь морио уяья аа гээд байдаг чинь энэ санаа. Төрийн ёс зүй гэж байна. Хуульчийн ёс зүйтэй адил. Төрийн хүний хэлэхгүй хориотой үг гэж байна. Үлгэр байх учраас. Өмсдөг зүүдэг нь ч бас хэмжээ хязгаартай.
УИХ-ын гишүүн байхдаа би Монгол-Солонгосын парламентийн бүлгийн дарга байв. Солонгосын парламентийн гишүүд Солонгосын дундаж иргэдийн өмсдөг хувцасны үнээс илүү үнэтэй костюм өмсөх эрх байхгүй. Тэгж харагдаж болдоггүй. Тийм журам дүрэмтэй. Төр самуун бус байх нь тэдний ёс зүйтэй холбоотой.
-Хуулийн заалтын агуулга, язгуур мөн чанарыг тайлбарлаж чаддаг хүнийг л хуульч гэнэ гэж нэгэн эрхэм хэлжээ. Харин таныхаар хуульч гэж чухам ямар хүнийг хэлэх вэ?
-Минийхээр Америкийн хуульч, Хятадын хуульч, Монголын хуульч ямар хүн байх нь ялгаатай гэж боддог. Хуульчийг зөвхөн хуулийн заалтын агуулга, язгуур чанарыг тайлбарлагчаар хязгаарлаж болохгүй. Харин язгуур гэдэг үгэнд нэг айхтар санаа явж байж мэдэх юм. Миний хэлэх гээд байгаа санаа ч байж болно. Хуульч бол тухайн нийгэмдээ л үйлчилж байгаа биз дээ. Өнөөгийн нийгэмд үйлчилж байгаа хуульч социализмийн үеийн хуульч хоёр бол өөр.
Хуульч хүн гэдэг монгол хүний, бидний байгуулах гээд байгаа нийгмийн орь хүслэн, монгол хүний америк хүнээс, япон хүнээс ялгарах онцлог, мянга мянган жилийн түүхэн явц, сэтгэлгээ, генийн болоод аж ахуйн, иргэншлийн олон талыг харьцуулан судалдаг, үнэлэлт дүгнэлт хийдэг, гаргалгаа гаргаж чаддаг чадвартай байх ёстой гэж бодоод байгаа юм, би. Өөрөөр хэлбэл, эрх чөлөө гэдэг ойлголт явж явж монгол хүн дээр яаж тусдаг юм бэ гэдгийг ухаарахгүйгээр эрх чөлөө гэдгийг сонгодог утгаар нь, барууны томьёоллоор нь хэрэглэж байгаа хуульчийг сайн хуульч гэж үзэхгүй л гэх гээд байна.
Монгол хүний ахуй, сэтгэхүйг мэдэрч, хуулийн агуулга, байгуулж байгаа нийгмийн орь хүслэнтэй тулгаж, холбож чаддаг чадвартай хүнийг л хуульч гэж хэлнэ. Тэгэхгүйгээр дүн шинжилгээ хийх, зөрчлийг алга болгох тухай ярих хэрэггүй. Мэдүүлэг өгч байгаа хятад хүн монгол хүн хоёрын оршихуй нь өөр байгаа. Өөр ч байх ёстой.
Тэгэхээр тэр сонгодог ч гэдэг юм уу, барууны ч гэдэг юм уу, далайн хуулиар, эх газрын хуулиар гэж яриад байх биш, тэр язгуурын тухай ойлголт бол хуульч хүнд хүчтэй байх хэрэгтэй. Тийм хуульчидтай бол эх орноо хамгаалж байгаа тухай эхний ярьсан асуудал руу явж орж болно.
-Хуульч хүний бахархал юу байвал зохилтой вэ?
-Хөгжмийн зохиолчийн бахархал бол зохиол бичээд, түүнийгээ тоглуулахад сонсч байгаа үзэгчдийн сэтгэл миний хүссэн шигээр хөдөлж, уярч байгаа нь мэдрэгдэж байвал бахархал тэр. Бичихээсээ хүнд очоод эргээд надад яаж тусч байна вэ гэдэг асуудал л чухал.
Харин хуульчийн хувьд, түүний хэлсэн үг, шийдсэн үйл нь хэн нэгний урмыг хугалахгүй байх, хүсэл зоригийг нь мохоохгүй байх, гэмт хэрэгтэн байлаа ч, сайн ч бай, муу ч бай үйлдэлд нь шийтгэл нь, гэмэнд нь зэм нь тохирсон нь хуульчдад мэдрэгдэж байвал бахархал байж магадгүй.
-Бахархмаар, үгийг нь сонсмоор, үлгэр дууриал болгомоор хуульч Монголд хэр олон байна вэ?
-Ер нь олон биш байх аа, бахархмаар хуульч. Уул нь олон байх ёстой. Бүгд байвал бүр л сайн биз дээ . Сайн хуульчид бол байгаа. Гэхдээ цөөхөн. Яагаад олон байхгүй байна гэхээр нөгөө л шилжилт хуульчидтай холбогдчихож байна.
Хуульчдын амьжиргаа нь болоогүй, тогтоогүй байна. Ирээдүй нь бүрхэг. Хувь заяа нь баталгаагүй. Амьдрал нь баталгаагүй. Эд хогшил нь баталгаагүй. Яг өнөөдрийн цуглуулсан мөнгө нь амьдралд нь хүрэх ч юм уу, үгүй ч юм уу, огт баталгаагүй.
Ийм баталгаагүй нөхцөлд шийдвэр гаргагчдад үйлчлэх хандлага ноёлчихож байгаа юм. Зурагт харж байхад, сонин уншиж байхад хуульчдын үгнээс нэг юм мэдрэгддэг. Заавал цаана нь нэг юм мэдрэгддэг. Ардчилсан намаас гараад байгаа үзэл санааг буруу гэх гээд байна уу, Ардын намын үзэл санааг зөв гэх гээд байна уу, эсвэл Ерөнхийлөгчийн талыг бариад байна уу, Их хурлын талыг бариад байна уу, эсвэл дундыг бариад байна уу гэдэг нь мэдрэгдээд байдаг.
Тэгэхээр л үлгэр дууриал авах, бахархмаар сэтгэл төрөхөө больчихож байгаа юм. Нөгөө хуулийн засаглал нь бие даасан байх тийм боломжийг манайхан хараахан олгоогүй байна. Энэ бол манай төрийн их сул байгаагийн нэг шинж. Түүнээс биш дандаа муу хуульчтай учраас бахархмаар юм алга гэсэн ойлголт биш шүү.
-Үнэн худлын хооронд дөрвөн хуруу зайтай гэж ярьдаг. Шударга байна гэдэг үнэн байхын нэр байх. Гэвч өөрийгөө шударга гэж дуугарч байгаа болгоны үг, үйлдэл худал байх нь элбэг болсон мэт. Үнэн хаа явна вэ? Үнэний хязгаар хаа байдаг юм бол оо?
-Үнэн худлын хооронд дөрвөн хуруу зайтай гэдэг бол үнэн. Үүнийг би хамгийн эхэнд ярьсан. Яагаад гэвэл миний үнэн бол чиний үнэн биш. Явж явж миний үнэн чиний үнэн биш, чиний үнэн миний үнэн биш.
-Тэгээд үнэн хэнийх юм...
-Чиний үнэн надад худлаа байж болно. Миний үнэн ч чамд худлаа байж болно. Тийм учраас үнэн худлын хооронд дөрвөн хуруу зай байна. Түрүүнд миний хэлсэн орь хүслэнгийн наана үнэт зүйл гээч юм байна.
Үндэстний, улс гүрний үнэт зүйл гээч юм байна. Тэр үнэт зүйлээс хамаарч шударга, шударга бусын тухай яригдана. Шударга байна гэчихээд өөрсдөө шударга байхгүй байна гэж байна. Энэ бол үнэн. Голцуу удирдах маягийн хүмүүст их байдаг зүйл. Хэдийд ийм хүмүүс бий болдог вэ гэхээр өөрөө өөрийнхөө байран дээр баттай зогсч чаддаггүй, дээрээсээ юм уу, хажуугаасаа юм уу, бусдын хүчинд тогтож байгаа хүмүүсийн явдал, үйлдэл. Өөрөөр хэлбэл, аж ахуй амьдрал нь, оюун санаа нь ямар нэгэн хэмжээгээр барьцаанд байгаа улсууд байхгүй юу.
Нэг ийм үг гарсан шүү дээ.
-Ямар үг...?
-Та нар битгий ард түмнийг хуурч шилний цаанаас чихэр долоолгоод бай гэчихээд өөрөө чихэр долоолгоод байх юм гэсэн.
Чингис хаан барьцаанд байгаагүй. Гитлер, Напеолон, Сталин барьцаанд байгаагүй. Хэний ч барьцаанд байхгүй удирдагчидтай газар худлаа ярьдаг байдал гардаггүй. Шударга байна гэдэг хүнээс хамааралгүй байхын тухай асуудал. Шударга явдал гэдэг бусдаас хамааралгүй бие хүний үг, үйлдэл.
Өөрийнхөө хүчинд байгаа хүн бол хэлэхээ хэлээ л, хийхээ хийгээ л буруудсан ч зөвдсөн ч үйл хэргээ үргэлжлүүлээд явдаг.
-Ардчилсан төртэй боллоо, үг, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлдэг сайхан цаг ирлээ гэсэн. Гэтэл сүүлийн үед хүмүүс чанга дуугарч чадахаа байгаад шивнэдэг боллоо. Яагаад шивнэж ярихад хүрэв ээ. Энэ ардчиллын явдал мөн үү?
-Ойлгомжтой асуудал. Төрийн институцийг институцийнх нь дүрмээр явуулахаа болихоор ийм асуудал гарч байгаа юм. Институц биш хүн шийдвэр гаргадаг болчихоор тэгж байгаа юм.
Хүн гэхээр хэсэг бүлэг ч байж болно. Нэг нам ч байж болно. Субьект болчихгүй юу. Аливаа асуудлыг институцийн биш субьектийн мяагаар шийдэж байгаа юм. Субьектийн дуугар гэснийг дуугарна. Чимээгүй бай гэснийг чимээгүй өнгөрөөнө. Дуугар гээгүй юмыг дуугарвал “дарж авна”. Хүмүүс чимээгүй шивнэдэг болсон чинь институцийнх нь дээр хүмүүс гараад ирчихсэн байна аа гэдгийг хэлээд байгаа хэрэг. Үүнийг ухаарах ёстой. Институцийнхээ дүрмээр өнөөдөр амьдрал буцлахгүй, хүмүүсийн зоргоор явж эхэлж байна аа гэдгийг ойлгох ёстой.
Манай нийгэм бол ёс зүйгүй нийгэм болсон байна. Дээр өгүүлснээр бид тоглоомын дүрмээ тохирч Ерөнхийлөгчийг ноёны гэдэг юм уу, Их хурлыг бэрс, Засгийн газрыг тэмээний нүүдлээр нүү гэсэн. Жишээлэхэд шүү дээ. Ингэж тохирсон. Гэтэл манай бэрс тэвдэхээрээ морины нүүдлээр нүүгээд эхэлж байгаа юм.
Тэгэхээр нөгөө тал яаж нүүхэв. Тоглож болохоо больчихож байгаа байхгүй юу. Хөлгөн дээр ингэж ингэж тоглоно гэж зааж өгчихөөд яг тоглохоороо тоглож болохоо больчихож байгаа байхгүй юу. Тэгэхээр төр нэр хүндгүй, ёс зүйгүй болж хувирч байгаа юм.
-Хууль батлагдлаа л гэх юм. Төдхөн нэмэлт өөрчлөлт орууллаа л гэх юм. Юу нь өөрчлөгдөөд, юу нь нэмэгдэж хасагдаад байгааг ялгах аргагүй л юм болоод байх шиг. Та анзаарахгүй байна гэж үгүй дээ, нэгэн цагт УИХ-ын гишүүнээр сонгогдон ажиллаж байсан хүн болохоор?
-УИХ ийм бүрэлдэхүүнтэй байх юм бол дэргэдээ хууль боловсруулдаг хуульчдын маш том багтай байх хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, бараг хоёр танхимтай байна гэсэн үг.
Тэр баг нь хуулиа хийдэг байх хэрэгтэй. Хуулиа зөв хийнэ гэхээр нөгөө монгол хүн бол америк хүнээс өөр, хятад хүнээс өөр, япон хүнээс өөр, далайд гарцгүй, буддын шашин шүтдэг, нүүдлийн соёлтой, хөдөө аж ахуй нь ийм, технологи нь ийм, дэд бүтэц нь ийм, хүмүүсийн амьжиргаа нь ийм, хүсэл мөрөөдөл нь ийм гэдгийг нь гарлангүй мэддэг хуульчид байх ёстой.
Түүнээс биш малын хөлийн татвар таван төгрөг байх уу, арав байх уу гэдэг тухай маргадаг хүн байх биш. Таван төгрөг байвал монгол хүнд яаж тусах юм бэ гэдгийг мэддэг хүн байх ёстой.
Ингэж хууль хийгдэхгүй байгаа учраас Их хурлын гишүүд зөвхөн эдийн засгийн талаас нь харж байгаа байхгүй юу. За ингэвэл улсын төсөв бүрдэх юм байна, эндээс татвар авбал... гээд тоо бодоод явчихаж байгаа юм.
Хэнд маргааш хохиролтой юм, хэнд гутлыг нь буруу харуулаад өмсгөчихөж байгаа юм гэдэг нь чухал биш болчихож байна. Тийм учраас хууль хийдэг улс гэдэг тоон дээр суудаг, улсын төсвийг хэрхэн бүрдүүлэх, хэрхэн зарцуулахтай зууралдаж суудаг улс биш. Хүн гэдэг амьтан яаж зохицон амьдарч болох вэ гэдгийг мэддэг байж хуулийг хийх ёстой юм.
Тэгэхээр хуулийн баг гарч ирэх ёстой. Эсвэл Их хурлын гишүүн болох хүн бэлтгэгдэх ёстой. Наймаа хийж байгаад, бөх барилдаж байгаад Их хурлын танхимд шууд ороод ирж болохгүй шүү дээ. Бэлтгэгдэж байж дараа нь төр барих, нөгөө түрүүний хэлсэн үлгэр жишээ байх тухай асуудал яригдана.
Төр засаг хаашаа явж байгаа, юунд хүрэх гэж байгаагаа иргэддээ ойлгуулж чадахгүй байна.
Ардчилсан төр гэдэг юмыг юу вэ гэдгээ, яагаад хууль гараад байгаа юм, яаж чи биелүүлэх ёстой юм, биелүүлснээрээ чи яах ёстой юм гэдгийг нь тархи толгойд нь хийхгүйгээр, хэчнээн ч хууль гаргаад, нэмэлт өөрчлөлт хийгээд хаашаа ч явахгүй ээ.
-Хууль хэдийд хэрэгждэг вэ?
-Хууль гарч хэрэгждэг биш, хэрэгжүүлэх иргэдийг бэлтгэж байж хэрэгждэг. Хууль гаргахын өмнө иргэдээ бэлтгэх хэрэгтэй.
Үргэлжлэлийг эндээс уншина уу
Манай сайт танд таалагдаж байвал LIKE хийгээрэй. Танд баярлалаа.