Урлаг
・Нийтэлсэн:
Мэргэн охин
・
2020 03 сар 17
・ 1
200 сая доллараар бүтсэн “Мулан”: Бүрэн хэмжээний уран сайхны кино. Диснэй студи
2020 оны гуравдугаар сарын 27-ны өдөр Америкийн Уолт Дисней Пикчэрс кино студийн бүтээл (найруулагч Ники Каро, Шинэ Зеланд) “Мулан” хэмээх бүрэн хэмжээний кино дэлхий даяар нээлтээ хийх гэж байна. 200 сая долларын өртгөөр бүтэж буй энэхүү кино нь мөн студийн 1998 онд хийсэн хүүхэлдэйн киног уран сайхны кино болгосон хувилбар нь юм. Ер нь дэлхий нийт, тэр дундаа Монголын үзэгчид Мулан гэж нэрийг дээрх хүүхэлдэйн киноноос мэдсэн гэж хэлж болно. Энэхүү нийтлэлд өнөө цагт Хятадын түүхийн эмэгтэй баатар хэмээн алдаршаад буй Мулан нь чухам хятад бүсгүй байсан эсэхийг эх бичгээс шинжлэхээс гадна мөнөөх хүүхэлдэйн киногоор алдаршсан гээд буй 1998 оноос даруй тавь гаруй жилийн өмнө Улаанбаатар хотноо Мулан жүжгийг тавьж байсан тухай дэлгэрэнгүй задлан өгүүлнэ. Өнөөг хүртэл дуу шүлэг, дуурь жүжиг, кино гэх мэт утга зохиолын бүхий л төрлөөр тараад буй олон арван Муланы зохиолд үйл явдал хаа өрнөх, дайсан нь хэн болох, Мулан өөрөө хэн болох, хайр сэтгэлийн өгүүлэмж орох эсэх, эмгэнэлтэй инээдтэй алин болох гэх мэт нь бүгд өөр боловч, нэг ижил өгүүлэмж бол бүгдэд бий. Энэ нь зоригт охин эцгийнхээ оронд цэрэгт явж гавьяа байгуулах үйл.
1998 онд бүтээсэн Мулан хүүхэлдэйн кинонд гол дайснаар Хүннүгийн Шанюйг дүрсэлжээ.
НЭГ. ХААН ЦОЛТНЫ ЦЭРЭГ БУЮУ МУЛАНЫ ШҮЛЭГ БА ДУУ
Муланы домгийн өдгөө олдоод буй хамгийн эртний эх нь XII зуунд Гуо Маочианы эмхэтгэсэн Хөгжмийн товчооны түүвэр (Юүэфү шижи)-т орсон “Муланы шүлэг”, “Муланы дуу” хоёр юм. Муланы шүлэг нь бичсэн он цагийг тавиагүй, эмхэтгэгч өөрөө VI зууны үеийн “Эрт эдүгээгийн хөгжмийн эмхэтгэл (Гүжин юүэлү)” хэмээх цуглуулгаас авсан хэмээжээ.
Хятадын уламжлал соёлыг нүүдэлчдийн үлгэр домогтой харьцуулан судалсан ихэнх судлаач энэ анхны хоёр эхийг нарийвчлан шинжлээд Хятадаас хойт зүгийн ардын домог болох нь тодорхой хэмээн батлан өгүүлж байна.
Жишээлбэл, судлаач Лан Дон 2011 онд хэвлүүлсэн “Хятад болон АНУ дахь Муланы домог” номдоо “Мулан нь утга зохиолын баатар болон алдарших анхан үедээ хан-хятад биш байсан бололтой… IV зууны үед Умард Хятад нь харийн нүүдэлчдийн тулаан довтолгоонд байнга автаж байсан бөгөөд эцэст нь Сяньби улсын Тоба аймаг 386 онд ноёрхлоо тогтоосон юм… Сяньби нар нь умардын нүүдэлчин улс байсан бөгөөд эмэгтэйчүүд нь морь унах, сур харвахдаа гарамгай байв. Умард Вэй улс бас нэгэн дайсантайгаа хэдэнтээ томоохон дайн өрнүүлсэн нь Жужан нар юм. Тэд бол өнөөгийн Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр аж төрж асан өөр нэг аймаг билээ” (Lan Don, Mulan’s Legend and Legacy in China and the United States, 2011, 53 дугаар тал) хэмээгээд Муланыг тэндээс гаралтай домог байх ёстой хэмээн дүгнэжээ. Германы судлаач Маргарет Бартелл 1961 онд герман хэлээр бичиж хэвлүүлсэн нэгэн өгүүллээ “Мулан бол жинхэнэ хойт зүгийн домог мөн” хэмээн дуусгажээ.
Торонтогийн их сургуулийн судлаач Санпинг Чэн Мулан хэмээх нэрийн гарал үүслийг шинжилсэн “Муланаас Ганц эвэртийг хүртэл” хэмээх сонирхолтой өгүүлэлдээ “Муланы шүлэгт дүрсэлж буй үйл явдал бол Тоба/Табгач болон тэдний тал нутагтаа үлдэж хоцорсон нүүдэлчин ахан дүүс болох Жужан нарын хоорондох дайн юм. Соёлын талаас үзвэл, тал нутгийн эмэгтэйчүүд л нийгэмд хүчирхэг байр суурь эзэлж ирсэн уламжлалтай, харин Хятадын түүх бичлэгт ийм зүйл огт тохиолддоггүй” хэмээгээд цааш нь “Хятадын түүхэн дэх анхны болоод цор ганц эмэгтэй хаан Вү Зэтиан бүр Тангийн үед тохиодгийг түүхэнд уламжлалыг эвдсэн хэмээдэг” (Sanping Chen, From Mulan to Unicorn, Journal of Asian History, vol. 39, no. 1 2005) гэж тайлбарласан байна.
Судлаачдын энэ санааг батлах нэг чухал үг Муланы домгийн уг эхэд буй. “Муланы шүлэг”-т тухайн үеийн Хятадын эзэн Хуаньди биш, харин “Хаан (хан/хаган)” цэрэгт татлаа хэмээгээд эцгийнхээ өмнөөс цэрэгт явж буй тухай өгүүлж буй, “хаган-хан” цолыг түүхэнд анх Жужан нар үүтгэсэн, түүнийг Төв Азийн монгол, түрэг нүүдэлчин аймгууд улируулан хэрэглэсэн нь тодорхой учраас Мулан нь өгүүлэмж дүрслэл, үүх түүх, үг хэллэг бүх талаасаа Цагаан хэрмээс хойших ард олон, нутаг усны домог болох нь маргаангүй юм.
Анхны олдоод буй эх болох Муланы шүлгийн агуулгыг товчлон хүргэвэл, Мулан охин үүдэндээ санаа алдан сууна. Юунд санаа нь зовов гэхээр хайр сэтгэл биш, харин Хаанаас ирсэн зарлан дуудах. Аав нь өндөр настай, Мулан өөрөө ахгүй. Мулан захаас морь, эмээл, ташуур сэлтийг авна. Өглөөгүүр тэгээд Шар мөрнийг даван одно. Эцэг эхийнх нь дуудах дуу сонстохгүй, гагц умардын харийнхны дуу л чихэнд. Олон дайн тулаанд орно. 10 жил болоод гэртээ ирнэ. Хаан гавьяа байгуулсан Муланыг хүлээн авч дуртай шагналаа ав гэнэ. Мулан ердөө гэртээ л харина гэнэ. Гэртээ ирээд эр цэргийн хувцсаа тайлаад эмэгтэй дүрээрээ гарч ирэхэд цэрэг олон нөхөд нь 12 жил хамт дайтахдаа Муланыг эмэгтэй гэж мэдсэнгүй хэмээн гайхширна. Төгсгөл шүлэгт:
Эрэгчин туулайн хөл өндөрт үсэрнэ
Эмэгчин туулайн нүд хурдан хөдөлнө
Энэ хоёрыг зэрэгцээд явахуй дор
Эр эмийг нь хэн ялгах сан билээ хэмээдэг нь эр эм туулай өөр нүд, өөр хөлтэй ч хүн ялгаж чаддаггүй, гэтэл хүн болбоос эр эм ялгалгүй адил нүд хөлтэй, юуных нь ялгаа байх вэ гэсэн тэгш үзэл ажээ. Өмнө дурдсанчлан Муланы домгийн хоёр дахь эх сурвалж бол Хөгжмийн товчооны түүвэр (Юүэфү шижи)-т орсон өөр нэг бүтээл болох “Муланы дуу” юм. Ерөнхий агуулгын хувьд “Муланы шүлэг”-ээс их гажих зүйл үгүй, гагцхүү зарим нэг нэмэлт мэдээ, утга санаа оруулж өгсөн шинжтэй. Шүлэгтэй харьцуулахад Дууг зохиогчийн мэдээлэл буй. Тан улсын (618-907) Ерөнхий сайд Вэй Юанфү бичсэн хэмээж.
Үлгэр домгийг үүх түүхтэйгээ холбон хувирган өөрчилж ирсний нэг тод жишээ энэ хувилбарт тохионо. Түвдүүд 763 онд Тангийн нийслэл хотыг эзлэн авсан билээ. Тиймээс Тангийн ерөнхий сайдын хувилбарт Түвд орж ирж, Мулан “Үүрийн гэгээнээр цаст уулын бэлд буугаад, үдшийн бүрийгээр Хөх нуурын эрэгт амраад, шөнөдөө Янжи уулыг довтолж, Хотон нутгаас түвдүүдийг барьж…” гэхчлэн өгүүлдэг.
Зохиолын бүхий л үзлийг базах төгсгөл шүлэгт бас нэг багаахан өөрчлөлт орсныг тайлбарлавал, Муланы шүлэгт ерөөс эр эм гэж ялгаагүй хэмээсэн бол Муланы дуу харин эрчүүд ерөөс илүү, гэвч эмэгтэй хүн хичээж гавьяа байгуулах аваас эр хүн шиг байж чадна гэсэн маягтай болоод иржээ. Үүнд:
Энэ ертөнцөд түшмэдийн хөвгүүд
Эрхэм Мулан шиг гавьяа байгуулах аваас
Үнэн зүрх, тахимдуу ачлал нь
Үүрд магтагдан үлдэж, хэн ч сөнөөж эс чадмуу хэмээнэ.
Шү Вэйгийн “Эмэгтэй Мулан эцгийн оронд цэрэгт мордсон нь” жүжгийн зураг. Мингийн сүүл үе. Модон бар.
ХОЁР. ЭМЭГТЭЙ МУЛАН ЭЦГИЙН ОРОНД ЦЭРЭГТ МОРДСОН НЬ
Өмнө өгүүлсэн хоёр эх сурвалжаас хойш Муланы тухай мэдээлэл үгүй байсаар XVI зуунд Мингийн сүүлч үеийн зураач, зохиолч, уран бичээч Шү Вэйгийн зохиосон “Эмэгтэй Мулан эцгийн оронд цэрэгт мордсон нь” хэмээх жүжгийг хүрнэ. Шү Вэй анх удаа Мулан хэмээх нэрийн өмнө Хуа гэдэг овгийг оруулж, нэрийг Хуа Мулан болгожээ. Хоёр үзэгдэлт жүжгийн үйл явдал Умард Вэй улсын Сяньби нарын дунд өрнөнө. Аанай л Хуанди биш Хаан цолт эзний цэрэгт явна. Мөн эцгийгээ “мянганы ноён” хэмээнэ. Энэ жүжгийн оршилд гол дүр Хуа Мулан “Манай агуу Вэй улсын Тоба хаан цэрэг элсүүлнэ гэж манай нутаг руу хэл илгээжээ” хэмээн тов тодорхой өгүүлдэг. Жүжгийн эсрэг дүр нь харин дайсагнасан өөр овог аймаг биш, Хар уулнаа суух Ирвэсийн арьс хочит дээрэмчин болжээ. Хэдийгээр Хуа Мулан өөрийгөө Тоба хааны харьяат гэж өгүүлсэн ч жүжгийн I үзэгдлийн төгсгөл хэсэгт нанхиад маягийн давсалсан хөлнийхөө боолтыг тайлж, том эрэгтэй хөлтэй боллоо хэмээн тайзан дээр үзүүлдэг нь нэг талаас Шү Вэй хошин жүжиг маягаар бичсэн учраас үзэгчдийн анхаарлыг татах зорилго, нөгөө талаар бас Муланыг нанхиаджуулах анхны оролдлого байж болох юм.
Манай сонины Вашингтон дахь тусгай сурвалжалагч М.САРУУЛ-ЭРДЭНЭ
Өдрийн сонин
Манай сайт танд таалагдаж байвал LIKE хийгээрэй. Танд баярлалаа.