Нийгэм
・Нийтэлсэн:
Мэргэн охин
・
2015 02 сар 15
Монголчуудын уламжлалт баяр болох "Цагаан сар" удахгүй болох гэж байгаа билээ. Тэгвэл сүүлийн хэдэн жил бид битүүлэх ёсыг битүүрэх хэмээн нэрлэж ирсэн нь буруу гэдгийг зохиолч яруу найрагч Г.Аюурзана залруулга хийж зөв ярьж, нэрлэхийг уриаллаа.
Тэрбээр "Нөхөд өө энэ битүүрнэ гэдэг үг бүр тоймоо алдлаа. "Маргааш битүүрнэ ээ, Сайхан битүүрээрээ л" гээд зурагт бүрээрээр хараагаад, сүүлийн хэдэн жил бараг цөмөөрөө битүүрэх бололтой. Энэ нь бүр хэвшил болчихлоо. Сар л битүүрнэ хүн ард бол "битүүлнэ". Битүүлгийн сайхан ёсоо нөгөө "битүүртлээ идэхтэйгээ холиод байх юм. Битүүрнэ гэдэг бол есөн сүв нь тагларч тун эвгүй байдалд орохын нэр шүү. Монгол хүн ийм бэлгэгүй болчих юм. "Битүүлэг", "Битүүлгийн идээ", "Битүүлэх ёс", "Сайхан битүүлж" байна уу?" гэж ярьцгаах хэрэгтэй" гэлээ.
Ийнхүү битүүлэх ёсны талаар өгүүлье. Сар гарахгүй битүү харанхуй байдаг учир оны отгон шөнийг “битүүн” хэмээн нэрийддэг байна. Эл өдөр бүх зүйлс бүтэн, битүү байх учиртай. Энэ нь улирч буй ондоо тэгш дүүрэн байсан бөгөөд ирэх онд ч элбэг хангалуун байх болтугай хэмээсэн бэлгэдэл билээ. Өвлийн адаг сарын сүүлийн өдөр буюу битүүний өдрөөс өмнө монголчууд хуучин оны өр шир, өглөг авлагаа дуусган, дутуу зүйлсээ гүйцээдэг уламжлалтай.
Ингэснээр хийморь лундаа нь сэргэдэг хэмээн үздэг байна. Битүүлэх ёслол нь нар шингэсэн хойно эхэлдэг. Идээ будаагаа засч, хаалганыхаа баруун тотгоны дээр цагаан чулуу, цэвэр тунгалаг цас мөс тавьж сайн зүгийн эзэд сахиус орохын үүдийг нээхийн хамт, зүүн тотгоны дээр өргөс харгана, шарилж тавих нь муу зүгийн ад чөтгөрийн хорлолыг хаадаг учиртай. Битүүний орой цэвэр цэмцгэр хувцаслаж, өтгөс бууралдаа өнгөтэй өөдтэй олбог дэвсгэрээ дэвсэн, ширээгээ засч дээр нь битүүлгээ тавьж, идээ ундааныхаа дээжийг зүүнээс баруун тийш өрж, галдаа өргөж, бурхандаа дээжилсний дараа гэрийн эзэгтэй цайныхаа дээжийг гэрийн эзэндээ эхэлж барьдаг ёстой. Гурван марал одонд идээ өргөж битүүлгээ хөндөнө. Цагаан сарын идээг онцгой хүндэтгэлтэйд тооцдог.
Битүүний зоогт эрүүг нь заагаагүй хонины битүү толгой юм уу, өвчүү байдаг. Хонины бүтэн махыг гэрийн эзэн эхэлж есөн хөндлөнг (толгой, хошуу, хоёр эрүү, хоёр чих, ууцны хоёр тал) хөндөж эхлээд галдаа, дараа нь бурхандаа өргөөд, гэрт байгаа хүмүүстээ тараана. Тавиас дээш настанд архи хүртээдэг учиртай. Битүүлгийн идээ будаанаас идэж, ёслол дууссаны дараа үлгэр, тууль ярихаас эхлээд шагайгаар алаг мэлхий өрөх, морь, тэмээ уралдуулах, дөрвөн бэрх орхих, буга нуух, хорол зэндмэн эвлүүлэх зэргээр тоглодог. Энэ үдэш мал хуйгаа хээр, эд зүйлсээ айлд хонуулахыг цээрлэнэ. Мөн хүн халуун бүлээсээ тасарч айлд хонох, хөлчүүрхэх, өвчин хэлэх, үг сөрөх, хувцсаа гадаа хонуулах, хоосон сав байлгах, өлөн зэлмэн байхыг цээрлэнэ. Бүтэн байхын учир нь битүүний цээр хийгээд зан үйлд бий. Сар гарахгүй битүү харанхуй байдаг учир оны отгон шөнийг “битүүн” хэмээн нэрийддэг байна.
Манай сайт танд таалагдаж байвал LIKE хийгээрэй. Танд баярлалаа.