Үндэсний босоо бичгээ хамгаалах, түүний ашиглалтыг нэмэгдүүлэх зорилгоор УИХ-ын нэр бүхий гишүүд хоёр жил ярьсан  Монгол хэлний тухай хуулийн төслөө 2014 оны тавдугаар сарын 14-нд УИХ-д өргөн мэдүүлж энэ оны хоёрдугаар сарын 12-нд эцэслэн батлагдлаа. Тодруулбал, УИХ-ын гишүүн М.Батчимэг тэргүүтэй зургаан гишүүн 2025 он гэхэд монголчууд бүгдээрээ хос бичигтэн болох хуулийн төслийг өргөн мэдүүлсэн юм.

Даяаршиж буй өнөөгийн нийгэмд англи хэлийг сонирхож судлах нь ихэсч, эх хэлээрээ зөв бичиж чадахгүй байгаа нь үнэн. Хэлний хэдэн эрдэмтэн дур зоргоороо аашилж нэг үгийг хэдэн янзаар хувиргаж байгаа гэдэг үүднээс Монгол хэлний тухай нэгдсэн хууль­тай болж эдгээрийг цэгц­лэх цаг нь болсон уу гэвэл бол­­сон.

Гэсэн ч хуулийн төсөл хэ­­тэрхий дарамт шахалт уч­руул­сан, өнөөгийн нийгмийн хөгж­лөөс хойш татсан заалт олон байгаа юм. Монгол хэл­ний дүрмийг дур зоргоороо өөр­чилж буй хэлний хэдэн эр­дэмтнийг хэрхэн зохицуулах вэ гэдгийг оруулж өгсөнгүй. Нэг үгийг хэдэн өөр янзаар бичиж бай­гааг Монгол хэлний тухай хуу­лиар зохицуулах заалт на­рийн тодорхой туссангүй. Ерөн­хийлөгчийн дэргэд зөвлөл бай­гуулж, тэдгээр албан ту­шаалтнуудыг монгол хэлний үгийн санд хувьсан өөрчлөгдөж буй үгсийг ямар байдлаар би­чих вэ гэдгийг батламжлах юм гэнэ.

Энэ мэт хэт хийсвэр ал­даа дутагдалтай заалтууд тэр хэвээрээ батлагдчихлаа. Ал­бан байгууллага, аж ахуйн нэг­жүүд хаягаа уйгаржин бич­гээр бичихгүй бол тэдэн төг­рөгөөр торгох, аж ахуйн нэгж, иргэн уйгаржин бичгээр ал­даатай бичвэл торгох, англи хэ­лийг гадаад хэл заах эрх ав­сан хувийн сургуулиас бусад ЕБС-иуд тавдугаар ангиас эх­лэн заах зэрэг олон төрлийн ал­даа мадагтай заалтууд хэлэл­цүүл­гийн шатанд өөрчлөгдөж ба­гахан ч болов гэрэл гэгээтэй заалтуудтай болж чадлаа.

Мөн ир­гэн бүрийн журамт үүрэг бол монгол бичгээр бичих яв­дал, мөн бүх бичиг баримтыг мон­гол бичгээр буулгах асуу­далд өмнөх салбарын сайдууд шүүмж­лэл хэлж байв. Их, дээд сургуулийн дипломыг мон­гол бичгээр буулгах алдаа мад­гийг засах мэргэжилтэнг бэлт­гэж чадаагүйгээс маш их ал­даа дутагдал гарч эрдэмтэн Ш.Чой­маагаар хянуулж байсан хэмээн БСШУ-ы сайд асан Ё.Отгонбаяр учирлаж байсан юм. 2016 онд ч асуудал бахь байдгаараа л үлдэх нь. Хуулийн төсөлд тун­хагийн шинжтэй маш олон заалт байсны нэг нь эх хэлээ хайр­лан хамгаалсан иргэн, аж ахуйн нэгжийг Ерөнхийлөгч шаг­наж урамшуулах. Энэ заалт ха­рамсалтай нь хэвээр үлдлээ. Хууль батлагдсанаар төр, тө­рийн албан хаагчид уйгаржин бич­гээ түлхүү хэрэглэнэ.

Харин ир­гэд аль бичгээ сонгох эрх нь нээлт­тэй үлдэв. Хууль шууд хэ­рэгжээд босоо бичигтэн бо­лох боломжгүй учраас 2025 оноос Монгол Улс гаргаж бай­гаа бүх шийдвэр, харилцаа, хи­чээл, бичиг баримт гээд бү­хий л зүйлийг уйгаржин хий­гээд кирилл бичгээр хос­лон хөтөлж байхаар болов. Ин­гэс­нээр 2025 он хүртэл бүх би­чиг баримтаа бид хос хэлээр би­чүүлж дахин шинэчлэн үйлд­вэрлэх болж байна. Үүнд то­дорхой хэмжээний мөнгө сан­хүү ч шаардагдах нь зүйн хэ­рэг.

Бид хос бичигтэн болох гэж 1950 онд, 1990 онд хоёр ч удаа оролдсон. Үүний үр дүнд ки­рилл бичгээрээ ч олигтой зөв бичиж чадахгүй, уйгаржин бич­гээрээ ч дуудаж чадахгүй нийг­мийн хэсэг бүлгийг бий болго­сон. Магадгүй тэдний зарим нь өнөөдөр хэл уран зохиолын багш болчихоод уйгаржин би­чиг зааж явааг ч үгүйсгэх ар­гагүй. Тэр утгаараа 2025 оноос хэрэгжинэ гэх тулган шаар­далтыг алга болгох ту­хай асуу­дал хөндөгдөв.

Энэ утгаа­раа хуулийн 11.1.2-т заасан үн­дэсний бичгийн хөтөлбөрийг үе шаттай хэрэгжүүлж зохих бэлт­гэл хангасны үндсэн дээр төрийн болон нутгийн өөрөө удирдах байгууллага ал­бан хэргээ кирилл болон үн­дэс­ний хос бичгээр хөт­лөн явуулна хэмээн нэмж оруул­­лаа. Ингэснээр төрийн ал­­бан хаагчид өнөөдрөөс эх­лэн босоо монгол бичгээрээ бичихэд суралцана. Харьяа нутаг дэвсгэрийн хэм­жээнд албан байгууллага, гу­дамж, талбайн нэр хаягийг ки­­рилл болон үндэсний бич­гээр хослуулан, эсхүл аль нэ­гээр нь бичиж хэвшихээр хуу­лийн төсөлд орлоо.

 

Үргэлжлэлийг энд дарж уншина уу

---

Манай сайт танд таалагдаж байвал LIKE хийгээрэй. Танд баярлалаа.

---

---

Сэтгэгдэл үлдээх

Сэтгэгдэлтэй холбоотой санамж, хүсэлтүүд

Илгээ